جزیره قشم، با تاریخی کهن و قدمتی که به دوران هخامنشیان بازمی‌گردد، همواره به عنوان یکی از قطب‌های مهم تجارت و فرهنگ در جنوب ایران شناخته شده است. این جزیره از زمان‌های قدیم تا به امروز، نه تنها به عنوان پایگاهی استراتژیک برای کنترل مسیرهای تجاری خلیج فارس و دریای عمان عمل کرده، بلکه در تجارت با کشورهایی چون هندوستان نیز نقشی برجسته داشته است. آثار به‌جامانده از دوره‌های مختلف تاریخی، از جمله قلعه‌های نظامی و بناهای تاریخی، گواه این پیشینه غنی و اهمیت استراتژیک قشم در طول قرون گذشته است.
این جزیره، علاوه بر جاذبه‌های طبیعی بی‌نظیرش، میزبان مکان‌های تاریخی متعددی است که نشان‌دهنده تنوع فرهنگی و تمدن‌های مختلفی است که در این منطقه زیسته‌اند. از قلعه پرتغالی‌ها تا غارهای خربس و روستای تاریخی لافت، هر یک از این آثار گنجینه‌ای از تاریخ و فرهنگ غنی قشم را در دل خود جای داده‌اند. در این مقاله، به بررسی برخی از مهم‌ترین و دیدنی‌ترین مکان‌های تاریخی قشم می‌پردازیم تا شما را با این بخش از میراث غنی جزیره آشنا کنیم.
چاه های تلا
چاه تلا
چاه‌های تلا قشم، یکی از جاذبه‌های تاریخی و شگفت‌انگیز جزیره قشم در بندر لافت هستند که نمایانگر ابتکارات مهندسی گذشتگان این منطقه می‌باشند. این چاه‌ها به‌عنوان منبع اصلی آب شیرین در دوران گذشته مورد استفاده قرار می‌گرفتند و آب باران را جمع‌آوری و ذخیره می‌کردند. به دلیل جنس مرجانی تپه‌ای که بالای این چاه‌ها قرار دارد، آب باران به‌راحتی به این ناحیه سرازیر می‌شد و در چاه‌ها ذخیره می‌گردید.
قدمت دقیق چاه‌های تلا مشخص نیست، اما بر اساس شواهد تاریخی، این چاه‌ها به دوران قبل از اسلام، از جمله دوره ساسانیان نسبت داده می‌شوند. با این حال، برخی این چاه‌ها را حتی به دوره مادها و هخامنشیان نیز مرتبط می‌دانند. این مکان نه‌تنها نمونه‌ای از مهندسی سنتی و استفاده بهینه از منابع طبیعی است، بلکه بازدید از آن می‌تواند شما را با روش‌های خلاقانه استخراج و نگهداری آب در گذشته آشنا کند.
چاه‌های تلا، که در غرب جزیره قشم قرار دارند، در بسیاری از راهنماهای سفر به‌عنوان یکی از مکان‌های دیدنی برجسته معرفی شده‌اند و بازدید از آن‌ها تجربه‌ای فرهنگی و تاریخی ارزشمند است.
آدرس:
چاه‌های تلا در روستای تاریخی لافت واقع شده‌اند. این روستا حدود 60 کیلومتری جزیره قشم قرار دارد و جاده‌ای که به بندر لافت می‌رسد، دقیقا از کنار اسکله و قلعه نادری عبور می‌کند. همچنین، چاه‌های تلا در نزدیکی اسکله لافت قرار دارند و دسترسی به آن‌ها از طریق این مسیر بسیار آسان است.
ساعت بازدید:
09:00 صبح الی 17:00
امکانات:
امکانات نزدیک به چاه‌های لافت شامل رستوران‌هایی مانند رستوران لالاچین و رستوران خلیج لافت می‌شود. همچنین، برای اقامت، اقامتگاه خانه ماهی و اقامتگاه یلدا در این منطقه قرار دارند و تجربه‌ای دلپذیر برای گردشگران فراهم می‌کنند.
سد گوران
سد گوران
سد گوران یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین سدهای تاریخی جزیره قشم است که با قدمتی طولانی، به عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری این منطقه شناخته می‌شود. این سد که در روستای گوران واقع شده، متعلق به دوره هخامنشیان است و تاج آن نیز در دوران ساسانیان تکمیل شده است. هدف اصلی ساخت سد گوران، تأمین آب شیرین مورد نیاز ساکنان جزیره بوده، چرا که منابع آب شیرین در مناطق جنوبی ایران به دلیل شرایط جغرافیایی خاص، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده‌اند.
روستای گوران، که سد در آن قرار دارد، مرکز اولیه ساخت لنج‌های چوبی بوده است. این لنج‌ها برای تجارت و سفرهای دریایی به نقاطی مانند آفریقا و هند مورد استفاده قرار می‌گرفتند، که نشان‌دهنده ارتباط تاریخی و فرهنگی عمیق این منطقه با دریا و تجارت دریایی است.
سد گوران نه تنها به دلیل اهمیت تاریخی و مهندسی خود، بلکه به دلیل تکنیک‌های پیشرفته‌ای که در ساخت آن استفاده شده، از جاذبه‌های مهم گردشگری قشم محسوب می‌شود. بازدید از این سد فرصتی برای آشنایی با تکنیک‌های ساخت سد در گذشته و درک ابتکارات مهندسی ایرانیان است.
آدرس:
سد گوران در قشم و در خیابان پیاده راه دره چاه‌کوه واقع شده است.
امکانات:
امکانات نزدیک به سد گوران شامل اقامتگاه اسد و ساحل دولاب است که گزینه‌های مناسبی برای اقامت و تفریح در این منطقه به شمار می‌آیند.
آب انبار بی بی
آب انبار بی بی
آب‌انبار بیبی، که به برکه بیبی نیز شهرت دارد، یکی از جاذبه‌های دیدنی و تاریخی قشم است. این آب‌انبار به عنوان اولین آب‌انبار جزیره قشم شناخته می‌شود و به دلیل مخزن بزرگ و معماری خاصش که به تمیز نگه داشتن آب کمک می‌کند، همچنان مورد استفاده قرار می‌گیرد. این آب‌انبار توسط “صوغیه خاتون”، همسر شیخ عبدالله، ساخته شده است. معماری این آب‌انبار گنبدی شکل است و در اطراف آن چندین دریچه برای جمع‌آوری آب باران و حتی شبنم‌های درون طاق تعبیه شده است. مخزن آن نسبت به سطح زمین در ارتفاع پایین‌تری قرار دارد و با استفاده از مصالحی مانند سنگ، آجر، شفته آهک و ساروج ساخته شده است.
برکه بیبی، با طراحی منحصر‌به‌فرد خود، نمونه‌ای از هنر معماری آب‌انبارهای هرمزگان را به نمایش می‌گذارد و همچنان به عنوان منبعی برای تأمین آب شیرین در منطقه استفاده می‌شود.
آدرس:
استان هرمزگان، قشم، خیابان فلسطین، بوستان.
قبرستان رمکان
قبرستان رمکان
قبرستان رمکان با قدمتی 505 ساله، یکی از جاذبه‌های تاریخی قشم است که به عنوان محل دفن سید عبدالرحیم بزرگ رمکانی شناخته می‌شود. این قبرستان دارای قبرهایی با نوشته‌های عربی و قدمت بالا است که نشانه‌ای از تاریخ و فرهنگ غنی مردمان این منطقه می‌باشد. قبرستان رمکان در غرب جزیره قشم واقع شده و به عنوان یکی از جاذبه‌های مهم گردشگری این جزیره، فرصتی مناسب برای آشنایی با تاریخچه و زندگی مردم بومی قشم در دوران گذشته فراهم می‌کند.
آدرس:
قبرستان رمکان در جاده رمکان، جزیره قشم واقع شده است.
امکانات:
امکانات نزدیک قبرستان رمکان شامل اقامتگاه بومگردی گل‌ابریشم و رستوران سنتی ابوبکر است.
گورستان روستای توریان
گورستان روستای توریان
قبرستان روستای توریان در قشم با قدمتی 1000 ساله یکی از مکان‌های تاریخی و معنوی مهم جزیره است. این قبرستان، مدفن افرادی است که در گذشته از میناب به این روستا آمده و ساکن شده‌اند. در این مکان، سنگ‌نوشته‌هایی با اشعاری در وصف رسول گرامی اسلام (ص) و مدح امام علی (ع) به خط کوفی و عربی وجود دارد. همچنین، اطراف قبرستان با نخلستان‌ها و مزار آفتابگردان‌های باکیفیت احاطه شده است. روستای توریان در بسیاری از راهنمای سفر به قشم معرفی شده و با استفاده از این منابع می‌توانید به راحتی به این مکان دسترسی پیدا کنید.
آدرس:
گورستان روستای توریان در بلوار خلیج فارس، جزیره قشم واقع شده است.
امکانات:
از امکانات نزدیک به قبرستان توریان می‌توان به رستوران جاسم و کباب توریان و همچنین پارک خانواده خالدین اشاره کرد.
قبرستان روستای کوشه
قبرستان‌های روستای توریان و کوشه از جمله جاهای دیدنی تاریخی قشم به شمار می‌آیند. قبرستان روستای کوشه مدفن بسیاری از بزرگان و علمای جزیره است و اطراف مسجد برخ، که بر روی آتشکده‌ای زرتشتی در سال ۲۴۴ هجری قمری بنا شده، قرار دارد. در این قبرستان، سنگ‌قبرهایی با نقش‌ها و نوشته‌های کنده‌کاری‌شده وجود دارند که به نام خداوند و امام علی (ع) مزین شده‌اند و نشان‌دهنده حضور مسلمانان در این منطقه هستند. این قبرها به شکل قایق‌های بادبانی قدیمی ساخته شده‌اند و با گذشت زمان همچنان نوشته‌های آن‌ها قابل مشاهده است. هر دو قبرستان، به ویژه در فصل بهار و پاییز، از جاذبه‌های مهم گردشگری جزیره قشم محسوب می‌شوند و محیطی آرام و معنوی را برای بازدیدکنندگان فراهم می‌کنند.
آدرس:
گورستان روستای توریان در بلوار خلیج فارس و گورستان روستای کوشه در قشم واقع شده است.
قبرستان روستای تم سنیتی
قبرستان روستای تم سنیتی
قبرستان‌های روستای توریان و کوشه از جمله جاهای دیدنی تاریخی قشم به شمار می‌آیند. قبرستان روستای کوشه مدفن بسیاری از بزرگان و علمای جزیره است و اطراف مسجد برخ، که بر روی آتشکده‌ای زرتشتی در سال ۲۴۴ هجری قمری بنا شده، قرار دارد. در این قبرستان، سنگ‌قبرهایی با نقش‌ها و نوشته‌های کنده‌کاری‌شده وجود دارند که به نام خداوند و امام علی (ع) مزین شده‌اند و نشان‌دهنده حضور مسلمانان در این منطقه هستند. این قبرها به شکل قایق‌های بادبانی قدیمی ساخته شده‌اند و با گذشت زمان همچنان نوشته‌های آن‌ها قابل مشاهده است. هر دو قبرستان، به ویژه در فصل بهار و پاییز، از جاذبه‌های مهم گردشگری جزیره قشم محسوب می‌شوند و محیطی آرام و معنوی را برای بازدیدکنندگان فراهم می‌کنند.
آدرس:
گورستان روستای توریان در بلوار خلیج فارس و گورستان روستای کوشه در قشم واقع شده است.
قلعه و غارهای تاریخی خربس
غار خربس قشم
قلعه و غارهای تاریخی خربس در جزیره قشم، یکی از جاذبه‌های مهم و جذاب این منطقه هستند. قلعه خربس، که بر روی تپه‌ای استراتژیک واقع شده، نمونه‌ای برجسته از مهندسی نظامی قدیم است و شامل دیوارهای دفاعی و برج‌های مستحکم می‌باشد. این قلعه نقش مهمی در نظارت بر مسیرهای تجاری و دفاع از منطقه داشته است.
در نزدیکی قلعه، مجموعه‌ای از غارهای طبیعی و مصنوعی قرار دارد که در دل صخره‌های مرجانی ایجاد شده‌اند. این غارها به عنوان مکان‌های سکونت و فعالیت‌های دینی در گذشته مورد استفاده قرار می‌گرفتند و دارای کنده‌کاری‌ها و نقش‌های تاریخی بر دیوارها هستند.
برای بازدید از این جاذبه‌ها، می‌توانید از مسیرهای مشخص در غرب جزیره قشم و نزدیک به روستای خربس استفاده کنید. قلعه و غارهای خربس فرصتی مناسب برای آشنایی با تاریخ و فرهنگ مردم بومی جزیره قشم و تجربه مناظر طبیعی زیبا است.
آدرس:
استان هرمزگان، جزیره قشم، خیابان غار خربس
ساعت بازدید:
ساعت 6 صبح الی 5 عصر
امکانات:
در نزدیکی این بنای تاریخی طبیعی اقامتگاه‌های بسیاری مانند هتل ساحل طلا، اقامتگاه بومگردی تورگُن جزیره قشم و همچنین مراکز دیدنی تفریحی مانند پلاژ سیمین قشم قرار دارد.
قلعه نادری قشم
قلعه نادری
قلعه نادری قشم یا قلعه لافت یکی از آثار تاریخی مهم جزیره قشم است که در جنوب روستای لافت و بر روی یک تپه قرار دارد. این قلعه با قدمتی حدود ۲۵۰ سال، در دوران نادرشاه افشار و به دستور لطیف خان، امیرالبحر نادرشاه، برای حفاظت از تنگه خوران و نظارت بر مسیرهای تجاری و دریایی ساخته شد. قلعه نادری تنها قلعه‌ای در جزایر خلیج فارس است که توسط ایرانیان بنا شده و در سال ۱۳۸۱ شمسی در فهرست میراث ملی ایران ثبت شد.
این قلعه به شکل هندسی مربع و با ۵ برج اصلی ساخته شد، هرچند که اکنون تنها ۳ برج سالم باقی مانده است. دیوارهای قلعه و برج‌ها از ساروج و گچ ساخته شده و یک خندق بزرگ در بخش شمال شرقی قلعه، به عنوان مانعی برای مهاجمان، حفر شده است. در دوران مختلف، قلعه نادری شاهد تحولات زیادی بوده و حتی مدتی به دست مسقطیان افتاده بود. همچنین بخشی از سلاح‌ها و دروازه‌های قلعه به عمان و بندر کنگ منتقل شدند.
قلعه نادری با دیوارهای ضخیم و برج‌های دیده‌بانی‌اش، همچنان استحکام خود را حفظ کرده و به عنوان یکی از جاذبه‌های تاریخی قشم، معماری نظامی و اهمیت استراتژیک خود را به نمایش می‌گذارد.
آدرس:
قلعه نادری در غرب جزیره قشم و در نزدیکی بندر لافت واقع شده است.
قلعه پرتغالی های قشم
قلعه پرتغالی های قشم
قلعه پرتغالی‌ها قشم، یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های تاریخی جزیره، در اوایل قرن 16 میلادی توسط آلفونسو آلبوکرک، فرمانده پرتغالی، ساخته شد. هدف از ساخت این قلعه، تسلط بر مسیرهای تجاری و کنترل دریایی خلیج فارس بود. قلعه به مساحت تقریبی 2000 مترمربع، از سنگ‌های مرجانی، گچ و ساروج ساخته شده و شامل برج‌های دیده‌بانی، انبارهای مهمات، آب‌انبار و مقر فرماندهی است.
پرتغالی‌ها حدود 110 سال بر این منطقه حکمرانی کردند تا در سال 1622 میلادی، شاه عباس صفوی آن‌ها را از جزایر خلیج فارس بیرون راند. قلعه در سال 1378 کشف و در سال 1389 به ثبت ملی رسید. امروز، این قلعه به عنوان یکی از بزرگ‌ترین بقایای دوران استعمار پرتغال در ایران، به نمایش گذاشته شده و در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است.
آدرس قلعه پرتغالی‌ها:
جزیره قشم، غرب جزیره، نزدیک به بندر لافت، روستای قلعه‌قلی.
نتیجه گیری
مراکز تاریخی قشم نه تنها به دلیل قدمت و اهمیت فرهنگی، بلکه به خاطر نقش حیاتی که در زندگی روزمره ساکنان قدیم جزیره داشته‌اند، ارزشمند هستند. از چاه‌های تلا که به عنوان منبع آب شیرین در گذشته استفاده می‌شدند تا قلعه پرتغالی‌ها که نقش کلیدی در دوران استعمار پرتغالی‌ها داشته، هر یک از این مکان‌ها بخشی از هویت تاریخی و فرهنگی قشم را به تصویر می‌کشند. بازدید از این آثار تاریخی، فرصتی است برای درک عمیق‌تر از تاریخ و فرهنگ جزیره قشم و تجربه‌ای فراموش‌نشدنی از سفر به یکی از زیباترین و تاریخی‌ترین نقاط ایران.
