یزد، یکی از قدیمی‌ترین و اصیل‌ترین شهرهای ایران، با معماری خاص و تاریخی خود همواره توجه بسیاری از علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ ایران را به خود جلب کرده است. میدان‌ها و لردهای یزد نه تنها به‌عنوان مراکز اجتماعی و اقتصادی این شهر در گذشته‌های دور شناخته می‌شدند، بلکه هرکدام داستان‌ها و روایات خاص خود را دارند که نشان‌دهنده تاریخچه و هویت مردم این منطقه است.
این میدان ها و لرد های تاریخی یزد، با ترکیب معماری سنتی و کارکردهای فرهنگی و اجتماعی خود، نقشی مهم در زندگی روزمره مردم یزد ایفا می‌کردند و همچنان به‌عنوان آثار تاریخی با ارزش و جذابیت‌های گردشگری مورد توجه قرار می‌گیرند. در این مقاله به بررسی چند نمونه از این میدان‌ها و لردهای تاریخی یزد می‌پردازیم.
میدان و لرد چیست؟
در بافت قدیمی و تاریخی شهر یزد، اصطلاحاتی مانند “میدان” و “لرد” به نقاط خاصی اشاره دارند که نقش مهمی در زندگی اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی مردم داشته‌اند.
میدان به فضاهای باز شهری گفته می‌شود که به‌عنوان مراکز تجمعات عمومی، برگزاری مراسم‌های مذهبی و فرهنگی، و یا محل تجارت و تبادل کالاها استفاده می‌شده‌اند. میدان‌ها معمولاً در تقاطع راه‌های اصلی شهر قرار داشتند و به دلیل نقش اجتماعی خود به یکی از ارکان اساسی شهرسازی یزد تبدیل شده‌اند.
از سوی دیگر، لرد به فضاهای کوچکتر و نیمه‌باز گفته می‌شود که بیشتر برای جمع‌آوری آب از قنات‌ها یا باران و همچنین به‌عنوان محل استراحت و دیدار مردمی استفاده می‌شدند. لردها در گذشته به‌عنوان مراکز محله‌ای برای تأمین آب و برگزاری مراسم‌های محلی کاربرد داشتند و ساختار معماری آنها به گونه‌ای بود که نقش مهمی در تنظیم هوای محله و ذخیره آب داشتند. این میدان‌ها و لردها بخشی از میراث فرهنگی غنی یزد هستند که نمایانگر زندگی اجتماعی مردم این شهر در طول قرون مختلف است.
معرفی 11 تا از میدان ها و لرد های تاریخی یزد
1. میدان خان
میدان خان یکی از میدان‌های تاریخی و زیبای شهر یزد است که به‌عنوان مرکز تجمع کاروانسراها و بازارهای قدیمی این شهر شناخته می‌شود. این میدان در قلب بافت قدیمی یزد و نزدیک به بازار خان قرار دارد و به‌همین دلیل یکی از پربازدیدترین مکان‌های تاریخی یزد به‌شمار می‌رود. میدان خان به‌دلیل موقعیت خاص خود در دوره‌های مختلف تاریخی، محلی برای برگزاری جشن‌ها، مراسم مذهبی و تجمعات مردمی بوده است.
همچنین، با حضور کاروانسراهای متعدد، این میدان به‌عنوان یکی از مراکز تجاری مهم شهر عمل می‌کرد. امروزه میدان خان به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شده و با معماری سنتی و جذابیت‌های تاریخی خود، گردشگران زیادی را جذب می‌کند. این میدان با وجود تغییرات شهری، همچنان حس و حال گذشته را در خود حفظ کرده و نمادی از تاریخ و فرهنگ غنی یزد است.
2. میدان بعثت (میدان شاه)
میدان بعثت یا میدان شاه یکی دیگر از میدان‌های تاریخی شهر یزد است که از گذشته‌های دور تا به امروز نقشی مهم در بافت شهری ایفا کرده است. این میدان در یکی از بخش‌های مهم شهر قرار دارد و به‌عنوان محلی برای تجمعات مردمی و مراسم مذهبی استفاده می‌شده است.
نام میدان بعثت در دوران معاصر به‌افتخار بعثت پیامبر اسلام به این میدان داده شده، اما این مکان از دوران پیش از آن نیز به‌عنوان یکی از مراکز شهری یزد مطرح بوده است. میدان بعثت با ساختمان‌ها و بناهای قدیمی که دور آن قرار گرفته‌اند، نمادی از معماری سنتی یزد به‌حساب می‌آید. حضور درختان و فضای سبز در این میدان، باعث شده تا علاوه‌بر نقش تاریخی خود، محلی برای استراحت و آرامش مردم محلی و گردشگران باشد.
3. میدان قلعه
میدان قلعه، یکی از میدان‌های قدیمی و استراتژیک یزد است که در نزدیکی یکی از قلعه‌های تاریخی شهر قرار دارد. این میدان به‌دلیل موقعیت استراتژیک خود در گذشته، محل تجمع نیروهای نظامی و برگزارکننده مراسمات نظامی و امنیتی بوده است. وجود قلعه‌های نظامی در اطراف این میدان، نشان‌دهنده اهمیت آن در دوران‌های مختلف تاریخی به‌ویژه در دوران صفویه و قاجار است.
میدان قلعه علاوه‌بر نقش نظامی خود، به‌عنوان یکی از مراکز مهم تجاری و اجتماعی یزد شناخته می‌شد. امروزه اگرچه بسیاری از کارکردهای نظامی این میدان از بین رفته‌اند، اما همچنان به‌عنوان یکی از آثار مهم تاریخی شهر یزد مورد توجه قرار دارد.
4. میدان امیرچخماق
میدان امیرچخماق یکی از معروف‌ترین و برجسته‌ترین میدان‌های تاریخی یزد است که به‌عنوان نماد این شهر شناخته می‌شود. این میدان در دوره تیموریان و به دستور امیر جلال‌الدین چقماق ساخته شد. میدان امیرچخماق با معماری منحصر به فرد خود شامل تکیه، مسجد، آب‌انبار و بازارچه‌های قدیمی، یکی از جذاب‌ترین نقاط گردشگری یزد است.
مهم‌ترین بخش این مجموعه، تکیه‌ای با چندین طبقه است که در ایام محرم میزبان مراسم‌های سوگواری و تجمعات مذهبی مردم یزد است. میدان امیرچخماق به‌دلیل موقعیت جغرافیایی و تاریخی‌اش، همواره مورد توجه جهانگردان و علاقه‌مندان به فرهنگ و تاریخ ایران قرار گرفته است. امروزه این میدان با نورپردازی‌های زیبا در شب، به یکی از زیباترین میدان‌های تاریخی ایران تبدیل شده و همچنان نقشی پررنگ در زندگی فرهنگی و اجتماعی مردم یزد دارد.
5. میدان وقت و ساعت
میدان وقت و ساعت یکی از میدان‌های قدیمی یزد است که به‌دلیل داشتن اولین برج ساعت در ایران، شهرت زیادی دارد. این میدان در دوره قاجار ساخته شد و برج ساعت آن توسط یکی از اهالی یزد به‌عنوان هدیه به شهر ساخته و نصب گردید.
میدان وقت و ساعت علاوه‌بر نقش اجتماعی خود، مکانی مهم برای تجمع مردم به‌خصوص در زمان‌های خاص روز بوده است، زیرا بسیاری از اهالی یزد برای تنظیم ساعت‌های خود به این میدان می‌آمدند. ساختمان‌های قدیمی و معماری خاص اطراف این میدان، نمایانگر سبک زندگی سنتی یزد است. امروزه میدان وقت و ساعت با بازسازی و مرمت‌های متعدد، همچنان به‌عنوان یکی از مکان‌های تاریخی و گردشگری یزد مورد توجه است و علاوه بر یادآوری گذشته، حس آرامش و اصالت خاصی به بازدیدکنندگان القا می‌کند.
6. لَـرد آسیاب
لرد آسیاب، یکی از مکان‌های تاریخی یزد است که در گذشته به‌عنوان محلی برای آسیاب گندم و دیگر محصولات کشاورزی استفاده می‌شده است. این لرد که در نزدیکی یکی از آسیاب‌های آبی قدیمی یزد قرار دارد، به‌عنوان یک مرکز مهم اقتصادی و اجتماعی برای اهالی منطقه اهمیت داشت.
در دوران گذشته، آسیاب‌های آبی با استفاده از نیروی آب به چرخش در می‌آمدند و مردم محصولات کشاورزی خود را برای آسیاب کردن به این مکان می‌آوردند. لرد آسیاب نه تنها مکانی برای انجام کارهای روزمره بود، بلکه محل تجمع کشاورزان و مردم محلی برای گفت‌وگو و تبادل نظر نیز به‌حساب می‌آمد. امروزه با وجود تغییرات و ورود تکنولوژی‌های جدید، این لرد همچنان به‌عنوان یک یادگار از سبک زندگی سنتی مردم یزد در ذهن اهالی و گردشگران باقی مانده و یادآور نقش مهمی است که آسیاب‌های آبی در گذشته ایفا می‌کردند.
7. لَـرد باجوردی
لَرد باجوردی یکی از لردهای تاریخی و مهم شهر یزد است که نقش برجسته‌ای در تاریخ اجتماعی و اقتصادی این شهر داشته است. این لرد در منطقه‌ای قرار دارد که باجوردی‌ها، از خانواده‌های ثروتمند و معروف یزد، زندگی می‌کردند. لرد باجوردی به‌عنوان یک مرکز اجتماعی و اقتصادی برای مردم محلی و خانواده‌های متمول منطقه محسوب می‌شد و به‌دلیل نزدیکی به خانه‌ها و عمارت‌های مجلل باجوردی‌ها، به‌ویژه خانه باجوردی، به شهرت رسیده است.
در گذشته، این لرد محلی بود که مردم برای انجام معاملات تجاری، دیدارهای اجتماعی و حتی برخی از مراسم‌های خانوادگی گرد هم می‌آمدند. معماری زیبای اطراف این لرد، نمایانگر سبک خاص معماری یزدی و نمادی از قدرت و ثروت باجوردی‌ها است. امروزه لرد باجوردی با وجود تغییرات مدرن، همچنان به‌عنوان یکی از آثار تاریخی یزد به شمار می‌رود و جذابیتی ویژه برای علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ یزد دارد.
8. لَـرد تازیان
لَرد تازیان، یکی از لردهای قدیمی و باارزش یزد است که در محله تازیان واقع شده است. این لرد به‌عنوان یک مرکز جمع‌آوری آب و محل استراحت برای مردم محلی و کشاورزان منطقه شناخته می‌شد. در گذشته، آب‌های باران و قنات‌ها از طریق شبکه‌های زیرزمینی به لرد تازیان هدایت می‌شد و این لرد به‌عنوان منبع اصلی تأمین آب برای مردم و کشاورزی منطقه محسوب می‌گردید.
لرد تازیان همچنین به‌دلیل معماری سنتی و زیبای خود که شامل ساباط‌ها و بادگیرهای قدیمی بود، توجه بسیاری از معماران و گردشگران را به خود جلب کرده است. امروزه این لرد با وجود تغییرات در روش‌های تأمین آب و کاهش نقش اجتماعی خود، همچنان به‌عنوان یک مکان تاریخی با ارزش در یزد شناخته می‌شود و نشانگر اهمیت آب و کشاورزی در زندگی مردم این منطقه در گذشته است.
9. لَـرد خواجه خضر
لَرد خواجه خضر یکی از لردهای مشهور و مقدس یزد است که به نام خضر نبی، شخصیتی مذهبی و افسانه‌ای در فرهنگ اسلامی، نام‌گذاری شده است. این لرد به‌عنوان محلی برای جمع‌آوری آب و نیز برگزاری مراسم‌های مذهبی و آیینی شناخته می‌شود. در گذشته، مردم منطقه به این لرد به‌عنوان محلی مقدس نگاه می‌کردند و اعتقاد داشتند که آب این مکان برکت و خواص خاصی دارد.
همچنین، لرد خواجه خضر به‌عنوان یک مرکز تجمع برای برگزاری آیین‌های خاص مذهبی در مناسبت‌های مختلف نیز مورد استفاده قرار می‌گرفت. معماری سنتی و فضای معنوی این لرد باعث شده است که همواره محلی برای زیارت و دعا باشد. با گذشت زمان و با تغییرات در بافت شهری، لرد خواجه خضر همچنان به‌عنوان یکی از نمادهای مذهبی و تاریخی یزد حفظ شده و گردشگران زیادی را به خود جذب می‌کند.
10. لَـرد کوچه میرقطب
لَـرد کوچه میرقطب یکی از لردهای تاریخی یزد است که در دل یکی از قدیمی‌ترین محله‌های شهر قرار دارد. این لرد به‌عنوان محلی برای تجمع مردم و همچنین جمع‌آوری آب‌های زیرزمینی مورد استفاده قرار می‌گرفته است. میرقطب، که نام این لرد را به خود اختصاص داده، به‌عنوان یکی از شخصیت‌های مذهبی و محترم یزد شناخته می‌شود و کوچه و لرد نیز به نام او نام‌گذاری شده‌اند.
لرد کوچه میرقطب دارای معماری سنتی با بادگیرها و قوس‌های خاص یزدی است که زیبایی خاصی به این مکان بخشیده است. در گذشته، مردم این محله برای استراحت و دیدار با یکدیگر به این لرد می‌آمدند و به‌عنوان یک مرکز اجتماعی محلی عمل می‌کرد. امروزه این لرد با وجود تغییرات مدرن در اطراف، همچنان به‌عنوان یکی از آثار تاریخی شهر یزد شناخته می‌شود و برای علاقه‌مندان به معماری و فرهنگ یزد بسیار جذاب است.
11. لَـرد مشیر
لَـرد مشیر یکی دیگر از لردهای مهم و تاریخی یزد است که به یکی از مقامات عالی‌رتبه دوران قاجار به نام «مشیرالممالک» منسوب شده است. این لرد در یکی از محله‌های قدیمی و تاریخی یزد قرار دارد و به‌عنوان یک مرکز مهم اقتصادی و اجتماعی در زمان خود محسوب می‌شد. لرد مشیر به‌دلیل نزدیکی به بناهای تاریخی مانند باغ مشیر و حمام مشیر، یکی از نقاط پررفت‌وآمد یزد بوده است.
این لرد با معماری خاص خود و فضای باز و دلنشین، محلی برای تجمع مردم و برگزاری مراسم‌های مختلف بود. آب قنات‌ها از طریق این لرد به محله‌های اطراف منتقل می‌شد و مردم برای تأمین آب خود به این مکان مراجعه می‌کردند. امروزه لرد مشیر با بازسازی‌های انجام شده همچنان یکی از جاذبه‌های گردشگری یزد است و نشان‌دهنده تاریخ و فرهنگ پرغنای این شهر است.
نتیجه‌گیری
در این مقاله از سفرکده بررسی کردیم که، میدان‌ها و لردهای تاریخی یزد همچنان بخشی جدایی‌ناپذیر از هویت این شهر باستانی هستند. هر کدام از این مکان‌ها نه تنها یادآور رویدادها و مراسم‌های گذشته است، بلکه به‌عنوان نمادهای فرهنگی و معماری یزد، معرف اصالت و قدمت این شهر به شمار می‌روند.
با وجود تغییرات در سبک زندگی و ورود مدرنیته، این لردها و میدان‌ها همچنان به‌عنوان محلی برای تعاملات اجتماعی و فرهنگی باقی مانده‌اند و همچنان جاذبه‌ای برای گردشگران داخلی و خارجی به حساب می‌آیند. حفظ و مرمت این آثار تاریخی می‌تواند به پایداری هویت تاریخی یزد کمک کند و ارتباط نسل‌های جدید را با گذشته پرافتخار این شهر مستحکم‌تر سازد.
سوالات متداول درباره میدان ها و لرد های تاریخی یزد
- میدان امیرچقماق چه ویژگی‌هایی دارد؟
- میدان امیرچقماق یکی از معروف‌ترین نمادهای تاریخی یزد است که شامل مجموعه‌ای از بناهای تاریخی مانند تکیه، مسجد و آب‌انبار است. این میدان به‌دلیل معماری منحصر به فرد و نقش مهم خود در مراسم‌های مذهبی، به‌ویژه در ایام محرم، شهرت دارد.
- میدان وقت و ساعت چه تفاوتی با سایر میدان‌های یزد دارد؟
- میدان وقت و ساعت به‌دلیل داشتن اولین برج ساعت در ایران شناخته می‌شود. این میدان در دوره قاجار ساخته شد و مردم برای تنظیم ساعت‌های خود به این مکان مراجعه می‌کردند.
- لرد باجوردی به چه دلیلی معروف است؟
- لرد باجوردی در محله‌ای قرار دارد که خانواده‌های ثروتمند و مشهور باجوردی زندگی می‌کردند. این لرد به‌عنوان محلی برای تجمعات اجتماعی و معاملات تجاری مردم منطقه شناخته می‌شد.
- لرد تازیان چه نقشی در گذشته یزد داشته است؟
- لرد تازیان در گذشته به‌عنوان منبع تأمین آب برای مردم و کشاورزی منطقه مورد استفاده قرار می‌گرفت. این لرد با آب‌های قنات و باران تغذیه می‌شد و محل استراحت کشاورزان نیز بود.
- لرد خواجه خضر چه اهمیتی در فرهنگ مردم یزد دارد؟
- لرد خواجه خضر به‌عنوان یک مکان مقدس شناخته می‌شود که مردم اعتقاد داشتند آب آن دارای برکت و خواص خاصی است. این لرد همچنین محل برگزاری آیین‌های مذهبی و تجمعات اجتماعی بوده است.
- لرد کوچه میرقطب چرا اهمیت دارد؟
- لرد کوچه میرقطب به‌دلیل ارتباط با شخصیت مذهبی میرقطب و قرار گرفتن در یکی از قدیمی‌ترین محله‌های یزد، اهمیت دارد. این لرد هم محلی برای جمع‌آوری آب و هم مکانی برای تعاملات اجتماعی بوده است.
- لرد مشیر چه زمانی ساخته شده و چه کاربردی داشته است؟
- لرد مشیر در دوره قاجار به‌دستور مشیرالممالک ساخته شده و به‌عنوان مرکز مهم اجتماعی و اقتصادی شهر یزد در زمان خود شناخته می‌شد. این لرد همچنین نزدیک به بناهای تاریخی مشیر است که به‌عنوان جاذبه‌های گردشگری یزد محسوب می‌شود.
- چرا میدان‌ها و لردهای یزد اهمیت تاریخی دارند؟
- میدان‌ها و لردهای یزد، نمایانگر تاریخ، فرهنگ و سبک زندگی مردم این شهر در طول قرون گذشته هستند. هرکدام از این مکان‌ها دارای نقش‌های اجتماعی، اقتصادی و مذهبی مهمی بوده‌اند و هنوز هم به‌عنوان آثار تاریخی با ارزش حفظ شده‌اند.
- آیا لردها همچنان به‌عنوان منابع تأمین آب استفاده می‌شوند؟
- با ورود فناوری‌های جدید برای تأمین آب، نقش سنتی لردها در این زمینه کاهش یافته است، اما بسیاری از لردها به‌عنوان آثار تاریخی مرمت شده و حفظ می‌شوند و نشان‌دهنده تاریخ و فرهنگ مردم یزد هستند.
- آیا این میدان‌ها و لردها همچنان در مراسم‌های فرهنگی یزد استفاده می‌شوند؟بله، بسیاری از این میدان‌ها و لردها همچنان در مراسم‌های مذهبی و فرهنگی، به‌ویژه در ایام محرم و دیگر مناسبت‌های خاص، مورد استفاده قرار می‌گیرند و به‌عنوان مراکز تجمعات مردمی عمل می‌کنند.
